WOJCIECH z BRUDZEWA, BRUDZEWSKI WOJCIECH, ALBERTUS de BRUDZEWO (1445–1495)
Wojciech Brudzewski przyszedł na świat w roku 1445 w Brudzewie w ówczesnym powiecie konińskim i województwie kaliskim, jako syn mieszczanina, Stefana. Po ukończeniu nauki w rodzinnej miejscowości, skierował swe kroki do pobliskiego Kalisza. Działała tutaj od początku XV stulecia. przy kolegiacie Najświętszej Marii Panny szkoła, „do której nauczycieli z Akademii Krakowskiej brano”. Była to więc – mówiąc językiem współczesnym – szkoła średnia. Zapewne po jej ukończeniu Brudzewski wyjechał do Krakowa. Tutaj, 25 sierpnia 1468 r. wpisał się w poczet studentów Uniwersytetu. W grudniu 1470 r., po wcześniejszym przerobieniu jedenastu lektur przewidzianych programem stopnia niższego, uzyskał bakalaureat. Nie podjął jednak pracy jak większość bakałarzy, ale rozpoczął studia na wyższym poziomie. Po uzyskaniu magisterium (w końcu 1473 lub w początkach 1474 r.) mógł już samodzielnie prowadzić zajęcia ze studentami. Uposażenie początkującego magistra nie było zbyt wysokie, stąd poszukiwał on dodatkowych zajęć. W okresie między 1474, a 1476 r. objął więc Wojciech funkcję przełożonego bursy węgierskiej, mieszczącej się wówczas w domu Melsztyńskich przy ulicy Brackiej.
W 1476 r. Brudzewski, będąc już najprawdopodobniej docentem, został profesorem Kolegium Mniejszego. Rozpoczął też w tym czasie ożywioną działalność naukową. To właśnie wtedy powstało jego dzieło „Tabulae duodecim domorum coeli”, które stało się podstawą jego przyszłej sławy. Nazwisko Brudzewskiego stawało się coraz bardziej znane. 6 marca 1483 r. otrzymał profesurę w Kolegium Większym, a kolejne awanse dały mu możliwość prowadzenia wykładów z matematyki, filozofii i teologii. Jego rosnąca sława ściągała do Krakowa zarówno Polaków, jak i cudzoziemców, pragnących go wysłuchać. Uczniami Brudzewskiego były znakomite później postacie : Marcin z Olkusza, Jakub z Kobylina, Bernard Wapowski, Mateusz z Szamotuł, Konrad Celtes i prawdopodobnie Mikołaj Kopernik.
W latach 1482 – 1494 uczony prowadził szereg ćwiczeń i wykładów. Jego wykłady obejmowały takie zagadnienia, jak : problemy astronomiczne, metafizykę Arystotelesa, perspektywę, historię Tytusa Liwiusza, parva logicalia, meteora, parva naturalia, De sfera orbis, De caelo et mundo, De generatione et corruptione. Wykładał również arytmetykę i fizykę.
Równolegle z działalnością dydaktyczną, Wojciech prowadził intensywne prace badawcze z zakresu astronomii i matematyki. Z jego prac naukowych wymienić należy zalecane w swoim czasie jako najlepsze w swym rodzaju, wydane w Mediolanie komentarze do współczesnej mu teorii planet „Commentaria utillissima in theoreticis planetarium in studio generali Cracoviensi, per Albertum de Brudzewo, pro introductione juniorum corrogatum, impresum Mediolani, alte Ulderici Scinzenzelor” oraz opis użycia i konstrukcji przyrządu stosowanego w astronomii i żegludze „De Constructione Astrolabii”. Był także członkiem założonego przez humanistę niemieckiego Konrada Celtisa towarzystwa literackiego „Sodalitas Litteraria Vistulana” („Nadwiślańskiego Towarzystwa Literackiego”).
Wojciech z Brudzewa był wyraźnie nieufny wobec systemu geocentrycznego. Jako pierwszy stwierdził, że Księżyc porusza się po elipsie i że w stronę Ziemi zwrócony jest zawsze tylko jedną stroną. Nie krył swojej opinii o niedoskonałości systemu Ptolemeusza i wykazywał niezgodność wielu obserwacji z głoszoną przez niego teorią . Nie wyciągał jednak wniosków do końca i nie próbował stworzyć własnej teorii.
Brudzewski musiał być zapewne człowiekiem sprawnym organizacyjnie, skoro powierzano mu różne ważne funkcje. W semestrze zimowym roku akademickiego 1485/86 pełnił funkcję dziekana, a przed 7 września 1489 r. został prokuratorem Uniwersytetu. Z racji pełnienia tego urzędu prowadził szereg spraw, dotyczących głównie kwestii regulacji długów zalegających na rzecz Uniwersytetu, pozaciąganych głównie przez osoby prywatne. W początkach 1494 r. objął również bogatą kanonię w kościele św. Floriana na Kleparzu.
Szeroka wiedza, osobisty urok astronoma oraz chęć posiadania na swoim dworze znanego uczonego sprawiły, że pod koniec marca 1494 r. Wojciech wyjechał do Wilna, na dwór wielkiego księcia litewskiego, Aleksandra Jagiellończyka, gdzie objął stanowisko sekretarza książęcego. Do jego obowiązków należało m. in. wypełnianie misji dyplomatycznych. W Wilnie napisał też traktat „Conciliator”, którego oryginału dotąd nie udało się odnaleźć.
Książę Aleksander postanowił zatrzymać Brudzewskiego przy sobie na dłuższy czas i wynagradzając utratę stanowiska w Akademii, uposażył go hojnie urzędami i dochodami przy wileńskiej katedrze pw. św. Stanisława. Niestety, świetnie rozwijającą się karierę naukową i polityczną, przerwała przedwczesna śmierć w dniu 12 maja 1495 r. Wielki uczony spoczął w katedrze wileńskiej.